Publicaties

< Alle publicaties

Psychotherapie voor de wetenschap

09-05-2019

De begrippen "evidence based" en "wetenschappelijk" gaan in de GGZ hand in hand. Alles wat helpt om onze clienten te helpen, willen we inzetten, liefst gebaseerd op wetenschappelijke kennis. Psychotherapeut Ton Baggerman ging op zoek naar de basis van onze wetenschappelijke basis. Hij ontdekte daar vreemde kanten van de werkelijkheid en een veld van nieuwe mogelijkheden.

In het begin van de 20e eeuw werd duidelijk dat de ijzeren wetten van de natuur die Newton in 1687 opschreef lang niet altijd opgaan. In de microwereld van atomen en de macrowereld van sterrenstelsels gebeurt van alles wat eigenlijk niet moest kunnen. Deeltjes verschijnen vanuit het niets en tijd en ruimte veranderen als je sneller gaat of zwaarder wordt. Al in 1927 (zie de foto) waren de grondleggers van de nieuwe wetenschap het erover eens: het "Newtoniaanse" wereldbeeld moest worden uitgebreid. De wereld is niet de voorspelbare machine die we dachten. Een radicaal nieuw inzicht was, dat de werkelijkheid op microniveau onbestemd is. Een atoom is geen "ding", daar is het te klein voor. Veeleer is het een mogelijkheid om een ding (of iets anders) te worden. De waarnemer speelt daarbij een creërende rol in hoe de werkelijkheid zich ontvouwt. Een lichtstraal bijvoorbeeld, bestaat òf uit deeltjes (fotonen) òf uit energiegolven, al naar gelang het meetinstrument dat de onderzoeker kiest. Die onderzoeker zèlf is trouwens ook een bundel atomen en deels nog onbestemd. Je zou dus kunnen zeggen dat de werkelijkheid aan alle kanten bestaat uit mogelijkheden die samen bezig zijn om iets (wat dan ook) te worden. Newton zou het niet bedacht kunnen hebben....

Vreemd genoeg hebben de exacte wetenschappen zoals de natuurkunde deze werkelijkheid al lang omarmd, denk aan Einsteins zwaartekrachtgolven en de quantum computer. Maar de inzichten van Einstein en de quantum natuurkunde dringen nog niet echt door in ons alledaagse wereldbeeld. Voor de hulp aan GGZ clienten lijken ze al helemaal niet bruikbaar. De wetenschappelijke evidence voor onze hulpverlening is nog altijd Newtoniaanse evidence.

Zo ontstaat het beeld dat "wetenschappelijk" voor de sociale wetenschappen iets anders is dan voor de exacte wetenschappen. Alsof er twee verschillende beelden zijn van die ene wereld waarin we allemaal leven. De inzichten van Einstein & co wachten al een eeuw op toepassing in de gewone mensenwereld. Maar de werkelijkheid die zij ontdekten is zo vreemd voor de Newtoniaanse ogen waarmee wij nog kijken, dat we geen woorden hebben om erover te praten. Dat staat de uitwisseling tussen de mens- en exacte wetenschappen danig in de weg. Hoe onderzoek je of je als psycholoog (of econoom, of jurist, of pedagoog etc.) iets kunt met wat een quantumfysicus zegt, als die "praat" in wiskundige formules? Wie heeft er een woordenboek?

In twee boeken doet Ton, samen met Sarah Durston, neurowetenschapper aan de Universiteit van Utrecht, een poging tot vertaling. Het bovenstaande beeld van een werkelijkheid van "mogelijkheden die samen bezig zijn om iets (wat dan ook) te worden" blijkt een uitstekend startpunt voor vertaling naar de praktijk van de (psycho-)therapie. In een therapie zijn mensen samen bezig om hun mogelijkheden te onderzoeken en nieuwe vorm te geven. Zichzelf te bestemmen, zogezegd, op weg naar meer geestelijke gezondheid. Opeens lijken de formules van de natuurkundigen wat minder vreemd...

Of deze vertaalslag ook nieuwe evidence brengt voor nog betere behandelingen? Daar lijkt het wel op. De vertrouwde klachtgerichte en protocollaire therapieën, gericht op het repareren van stoornissen in de "machine" van de client zijn vaak werkzaam. Echter, ze leunen op een Newtoniaans mensbeeld waarvan ook de beperkingen duidelijk worden. Tekenend is bijvoorbeeld het onderzoek naar "common factors" waaruit blijkt dat het type therapie nauwelijks uitmaakt voor het effect op de client. Het is de client zelf die de verbetering uiteindelijk teweeg brengt, vaak ondanks een hoop ruis in de behandeling. Therapieën met de eigen groeikracht van clienten als uitgangspunt lijken de toekomst te hebben. Voorbeelden zijn het werken met ROM, persoonsgerichte therapieën en therapieën waarin de plek van de client in systeem en samenleving benut wordt. Het werk van Fameus, Centrum voor Herstelondersteuning van GGZ Breburg is in die zin ook veelbelovend. Langzaamaan lijkt de nieuwe wetenschap wat voet aan de grond te krijgen in de GGZ wereld.

Meer weten? Lees:
It's About Us. Meaning, emotions and mental health in post-Newtonian reality (Ton Baggerman, 2019) en
The Universe, Life and Everything. Dialogues on our changing understanding of reality (Sarah Durston & Ton Baggerman, 2017).

Kijk ook naar het interview in Café Weltschmerz met Sarah Durston