Holistisch denken

Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. Toch wordt de zorg nog vaak benaderd vanuit een mechanisch model: klachten worden geïsoleerd bekeken en opgelost alsof de mens een machine is. Maar gezondheid laat zich niet vangen in losse indicatoren. Het is een complex samenspel van fysieke, mentale en sociale factoren. Hoe kunnen we breder kijken en de zorg écht laten aansluiten op de realiteit van het leven? Dit vraagt om een transdisciplinaire aanpak en het omarmen van complexiteit.

Lees hieronder de inspiratie van Thomas Plochg. Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.

Gezondheid is niet plat te slaan

We leven in een samenleving waarin we gezondheid vaak platslaan. We versimpelen het door ons te focussen op het functioneren van de organen, botten, hersenen en de psyche in isolatie. Symptomen worden afzonderlijk behandeld en statistieken geven een vereenvoudigd beeld van de werkelijkheid. We zoeken naar meetbare en directe oorzaken, en oplossingen op de korte termijn. Maar volgens Thomas Plochg, directeur van de Federatie voor Gezondheid, is dit een misvatting. “We doen alsof het lichaam een vliegtuig is,” zegt hij. “Alsof je alle onderdelen uit elkaar kunt halen, weer in elkaar zet, en het dan weer werkt. Maar bij een mens werkt dat niet zo. Als ik iemand uit elkaar haal en weer in elkaar zet, doe hij het niet meer. Het geheel is dus meer dan de som der delen.”

Gezondheid is meer dan som der delen

Dit denken komt voort uit het reductionistische wereldbeeld dat al sinds de industrialisatie dominant is. Thomas legt uit: “Onze samenleving is grotendeels gestoeld op het wereldbeeld waarin alles werkt als een machine. Denk aan Isaac Newton: hij gaf ons een beeld van een wereld waarin alles lineair en voorspelbaar is.” Dit heeft ons veel vooruitgang gebracht – denk aan de vooruitgang in (medische) technologie en infrastructuur – maar het heeft ook zijn beperkingen.

Gezondheid is namelijk geen mechanisch proces, maar een dynamisch en complex geheel. “We zien het in de natuur,” zegt Thomas. “Een ecosysteem functioneert niet omdat één plant of dier alles top-down volgens industriële principes regelt, maar omdat alles samenwerkt en op elkaar inspeelt. Er is geen centrale regisseur, maar een voortdurend zelforganiserend proces van afstemming en aanpassing.” Die manier van denken – de principes van complexiteit en systeemdenken – wordt al wel erkend in de natuurwetenschappen, maar heeft zijn weg nog niet goed gevonden in de rest van de samenleving, inclusief de gezondheidszorg.

Gezondheid vraagt dus om een breder perspectief, waarin we ook kijken naar de sociale structuren en de leefomgeving van mensen. “Gezondheid zit in hoe we onze samenleving inrichten,” stelt Thomas, “in onze leefomgeving, sociale structuren, economische systemen. Neem bijvoorbeeld een depressie. In het reductionistische model zeggen we: ‘Je mist serotonine, hier heb je een pilletje.’ Maar dat pilletje heeft bijwerkingen, waardoor iemand emotioneel vlakker wordt. Dat beïnvloedt de relatie met een partner, wat weer stress oplevert, misschien leidt tot een scheiding, met gevolgen voor de kinderen. Voor je het weet, heeft een simpele medische ingreep een kettingreactie aan problemen veroorzaakt.”

Transdisciplinair en holistisch

De oplossing ligt volgens Thomas in een transdisciplinair en holistisch perspectief, waarin verschillende kennisdomeinen en benaderingen samenkomen. “We moeten af van het idee dat gezondheidsproblemen in isolatie kunnen worden opgelost. Gezondheid zit in hoe we onze samenleving inrichten: in onze leefomgeving, sociale structuren, economische systemen. Dit vraagt niet alleen om samenwerking tussen disciplines, maar ook om het betrekken van mensen zelf. En om bestuurlijke moed om mee te bewegen met die complexiteit, ook in beleid en politiek. Gezondheid ontstaat immers niet in een spreekkamer, maar in het dagelijks leven van mensen – in hun wijken, werkplekken en sociale netwerken.

Dit betekent niet dat medische zorg overbodig is, maar dat deze moet worden aangevuld met een bredere kijk op gezondheid. “In plaats van alleen te focussen op effectieve en efficiënte behandelingen en kortetermijnoplossingen, moeten we investeren in gezondheid, veerkracht en buffers,” stelt Thomas. “Hoe zorgen we ervoor dat mensen samen met hun gemeenschappen beter kunnen omgaan met tegenslagen? Hoe bouwen we een samenleving die óók gezondheid ondersteunt in plaats van alleen maar focust op het achteraf behandelen van ziekte?”

Meebewegen met complexiteit

Het kantelen van ons zorgsysteem gaat gepaard met een fundamentele waardenverschuiving waarbij gezond zijn en blijven voorop komt te taan. “We moeten durven loslaten,” zegt Thomas. “Loslaten van oude spelregels en ruimte maken voor nieuwe. Gezondheid is niét de afwezigheid van ziekte en laat zich niet in protocollen en spreadsheets vangen. Het is een dynamisch en creatief proces, waarin we moeten leren meebewegen. Net zoals een zeiler die slim gebruik maakt van de natuurlijke elementen als wind, stroming, getijden en de sterren om van A naar B te varen.”

Thomas pleit voor een nieuwe benadering: “Laten we complexiteit omarmen, meekoppelen met de natuur en krachten bundelen. Door samen te werken, over disciplines en sectoren heen, kunnen we de gezondheid en veerkracht van de samenleving vergroten en een gezondheidszorg creëren die daaraan daadwerkelijk bijdraagt.”

Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.