Van kosten naar baten

Ons zorgstelsel draait nu vooral om het beheersen van kosten. Maar als we gezondheid écht centraal willen stellen, vraagt dat om een andere financiële logica. Niet alleen vergoeden als het misgaat, maar investeren in wat gezondheid mogelijk maakt – in wijken, relaties, veerkracht en leefomgeving. In deze uitdaging onderzoeken we hoe we het denken kunnen kantelen: van schadebeperking naar waardecreatie.

Lees hieronder de inspiratie van Thomas Plochg en Peter Hoekstra. Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.

Investeren in gezondheid vraagt werken vanuit de batenstrategie

Ons zorgstelsel is nauwkeurig georganiseerd: zorgverleners verlenen zorg en registreren wat ze doen, en op basis daarvan worden ze vergoed. Elke behandeling, ingreep of handeling moet zorginhoudelijk en financieel-rechtmatig kloppen Dat systeem werkt goed voor planbare, meetbare zorg gericht op behandeling van veel ziektes en behandelingen. Maar het schiet tekort als we gezondheid echt willen ondersteunen. Want ‘gezondheid’ laat zich niet altijd vangen in losse verrichtingen of direct meetbare resultaten. Het systeem vormt daardoor een belemmering voor het investeren in wat mensen gezond houdt.

Financiële logica is op kosten en productiviteit gericht

Wie iets wil verbeteren of vernieuwen, moet het ‘dus’ in dat systeem zien in te passen. Zie daar ook de wereld van de zorg- en preventieakkoorden (GALA, IZA & AZWA). Preventie? Alleen als het aantoonbaar op termijn de zorgkosten verlaagt. Gezondheidsbevordering? Alleen als het bijdraagt aan de productiviteit. “Dus vooral als iemand minder verzuimt of weer even hard werkt, is een investering in de gezondheid van jou als werknemer interessant. Althans dat is volgens mij de heersende opinie,” zegt Thomas Plochg, directeur van de Federatie voor Gezondheid. Samen met Peter Hoekstra, toezichthouder bij De Nederlandsche Bank en vroeger als financieel beleidsambtenaar betrokken bij de stelselherziening, pleit hij voor een bredere blik. “Want als iemand veerkrachtiger wordt, zich zekerder voelt of beter tegen een stootje kan, telt dat niet mee. Terwijl dát precies is wat mensen gezond houdt.” Denk aan een werkgever die ruimte geeft voor een ommetje of sportmoment – niet om de output te verhogen, maar om mensen duurzaam in balans te houden. “Gezondheid zit vaak in dit soort kleine, dagelijkse dingen. Maar dat past niet in de heersende spreadsheetlogica.”

Volgens hen komt dit voort uit een fundamentele, financieel gedreven, logica die ons stelsel stuurt. Peter en Thomas noemen dit de ‘kostenstrategie’. Iedereen in Nederland betaalt premie voor de zorgverzekering, en die premie wordt gebruikt om zorg te vergoeden als iemand ziek wordt. Er wordt zorgvuldig bepaald wat wel en niet in het verzekerde pakket valt, op basis van bewezen effectiviteit en noodzaak. “Het systeem is daarmee vooral gericht op het afdekken van schade achteraf – en veel minder op het voorkomen ervan,” zegt Peter. “We hebben een systeem gebouwd dat ziekte ziet als een last op de balans die men wil minimaliseren.” Thomas vult aan: “Nederlandse beleidsmakers proberen gezondheid in deze kostenstrategie te proppen. Maar dat werkt alleen niet zo goed. Het blijven specifieke preventieve interventies die moeilijk zijn om op te schalen. Denk bijvoorbeeld aan SamenGezond programma van Menzis dat per 1 januari 2024 is gestopt, of aan vitaliteitsprogramma’s bij grotere bedrijven die stoppen zodra het ziekteverzuimcijfer het toelaat.”

Batenstrategie als aanvullend concept

Daarom pleiten zij voor een aanvullende benadering. Een die gezondheid als na te streven doelstelling ziet, een ‘asset’ zo je wilt, die je wil maximaliseren: een zogeheten ‘batenstrategie'. Peter: “Laten we de zorgverzekering als voorbeeld nemen voor hoe je dit kunt zien. Net als bij de Nederlandse basiszorgverzekering zou iedereen bijdragen aan basisvoorzieningen gericht op gezondheid. Om tijdig te investeren in gezondheid vóórdat er ‘schade’ optreedt. Denk aan een soort gezondheidsabonnement waarmee wordt ingezet op het Heal & Deal vermogen van mensen: een collectief gefinancierde pot, waarmee ruimte ontstaat voor gemeenschapsgerichte initiatieven, dorpsondersteuners en gezonde leefomgevingen.” “Zoals we het nu doen, is gezondheid de afgeleide van het risico op ziekte dat je verzekert,” zegt Thomas. “Maar we hebben iets nodig dat gezondheid ondersteunt vóórdat er iets misgaat.”

Die gedachte is niet nieuw. In de duurzaamheidswereld hebben we gezien hoe een nieuwe denkwijze kon doorbreken. Jarenlang stond ook daar alleen kostenbeheersing en winstmaximaliseren centraal. Totdat wet- en regelgeving bedrijven verplichtten tot verandering, ondersteund door gezamenlijke doelen en internationale afspraken. “Bestaande bedrijven kwamen pas echt in beweging toen er ambitieuze doelen werden gesteld rond duurzaamheid en coördinatie ontstond,” zegt Peter. “Waarom doen we dat niet ook voor gezondheid?” Als we gezondheid écht centraal willen stellen, moeten we net zo’n systeem bouwen: met gedeelde ambities, duidelijke spelregels en ruimte voor samenwerking.

Een bredere manier van kijken

Een belangrijke constatering is dat de batenstrategie een andere, aanvullende manier van kijken vergt, stelt Peter vast. Om dat meer tastbaar te maken, is er actie nodig op twee fronten: top down, met nieuwe kaders en prikkels die gezondheid helpen organiseren; én bottom up, door solidariteit te verbreden. Want gezondheid is geen product dat je afneemt als het misgaat, maar iets wat we iedere dag vormgeven en mogelijk maken. Thomas: ‘Dat vraagt om een bredere kijk op wat waardevol is. Niet alleen meten wat het kost, maar erkennen wat het oplevert – voor mensen, voor gemeenschappen, voor de samenleving als geheel. De financiële vertaalslag van de gezondheidstransitie is dus geen technische operatie, maar vergt een fundamentele denkomslag. Ook in politiek en beleid is zo'n denkomslag nodig: van controle naar vertrouwen, van korte termijn naar gezamenlijke waardecreatie.

Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.