Een nieuw politiek verhaal

Ons politieke systeem kraakt onder de complexiteit van deze tijd. Oude beloftes houden geen stand, en de afstand tussen samenleving en systeem groeit. Wat betekent leiderschap in een wereld die niet maakbaar is? In deze uitdaging verkennen we hoe we kunnen bouwen aan een nieuw politiek verhaal, dat vertrekt vanuit veerkracht, relaties en het dagelijks leven van burgers.

Lees hieronder de inspiratie van Thomas Plochg en Mirko Noordegraaf. Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.

Een nieuw politiek verhaal

We leven in een tijd waarin al langer bestaande systemen piepen en kraken. Politieke partijen verliezen hun greep, burgers haken af of nemen het heft in eigen hand, en beleid lijkt steeds minder houvast te bieden in een complexe wereld. Volgens Thomas Plochg (directeur van de Federatie voor Gezondheid) en Mirko Noordegraaf (Hoogleraar Publiek Management en hoofd departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen, Universiteit Utrecht) is dit geen tijdelijke verwarring, maar een teken dat we fundamentele transities meemaken. Juist daarin schuilt een kans, zo benadrukken ze in een tweegesprek. Een kans om afscheid te nemen van het maakbaarheidsdenken, en toe te werken naar een nieuw politiek verhaal dat past bij de dynamische realiteit waarin we leven.

Het einde van maakbaarheidsdenken

Ons politieke systeem is gebouwd op ideeën die stammen uit de 19e eeuw, vertelt Thomas. “Onze instituties en politieke stromingen zijn gestoeld op het wereldbeeld van de industrialisatie. Alles werd gezien als een machine die je kunt controleren, repareren en sturen.” Die manier van denken heeft ons veel gebracht, maar het loopt nu tegen zijn grenzen aan. “Politieke partijen blijven problemen benaderen alsof ze beheersbaar en oplosbaar zijn. Maar de werkelijkheid is complexer. Het leidt tot een politiek van belofte en teleurstelling, en uiteindelijk tot afhakende burgers.” Mirko vult aan: “In bestuurskundige termen noemen we dit turbulente tijden. Het zijn tijden waarin verrassingen, onzekerheid en tegenstellingen elkaar snel opvolgen. Dat vraagt om andere omgangsvormen, ook in de politiek. Niet langer denken dat je alles kunt regelen, maar burgers leren omgaan met wat je niet kunt voorspellen.”

Een politiek verhaal dat past bij deze tijd

Volgens Thomas is het grootste probleem niet de chaos zelf, maar het gebrek aan een passend verhaal. “Mensen voelen dat de oude beloftes niet meer kloppen, maar ze krijgen er niks nieuws voor terug.” Je ziet dit volgens hem aan het verdwijnen van de vertrouwde ankerpunten waarop politieke stromingen hun verhaal baseerden, én aan het feit dat mensen zich steeds minder vertegenwoordigd voelen door traditionele partijen. De sociaal-democraten bouwden op het verhaal van verheffing via arbeid en sociale zekerheid, maar dat raakte uitgehold toen mensen hun werk verloren of zich niet meer herkenden in het collectieve verhaal. De christendemocratie was geworteld in een morele orde en verbondenheid via de kerk, maar met de ontkerkelijking en ontzuiling is ook de maatschappelijke bedding van dat verhaal weggevallen. En het liberalisme draaide lang om individuele vrijheid en zelfredzaamheid, een verhaal dat wringt als die vrijheid niet voor iedereen bereikbaar blijkt. Thomas legt uit: “Als die verhalen wegvallen en er geen nieuwe gedeelde visie voor in de plaats komt, ontstaat er leegte. Daardoor grijpen populistische partijen de ruimte, vaak met een leeg verhaal. Terwijl juist nu de kans ligt om iets anders te bouwen: een verhaal dat niet draait om controle, maar om veerkracht en verbinding.”

Mirko ziet daarin een duidelijke verschuiving: “Te lang is politiek vooral geassocieerd met ‘Den Haag’. Maar politiek zit óók – en misschien wel juist – in de samenleving zelf: op plekken waar mensen elkaar helpen, zich organiseren, of ergens voor opkomen. Dat vraagt om een herwaardering van maatschappelijk initiatief en lokaal leiderschap. Niet alles hoeft eerst en vooral van bovenaf. Integendeel.” Dat vraagt ook om ander leiderschap. “We moeten af van het idee dat een leider alle antwoorden heeft,” zegt Thomas. “Goed leiderschap betekent niet dat je problemen oplost voor anderen, maar dat je mensen in staat stelt om zélf tot oplossingen te komen,” vult Mirko aan. Hij verwijst naar de theorie van adaptief leiderschap, waarin leiders de rol hebben om mensen in staat te stellen zelf met onzekerheid om te gaan, zonder die onzekerheid weg te poetsen.

Dat betekent ook: minder projecteren, meer luisteren. “We moeten af van de ivoren torens en het idee dat je van bovenaf wel even vertelt wat goed is voor de ander,” zegt Thomas. Mirko reageert daarop: “Er zit een ongelofelijke kracht in de samenleving en die wordt stelselmatig genegeerd. Wat we moeten doen is die energie serieus nemen. En wat we dus veel meer moeten doen is met mensen praten, luisteren en leren.” Mirko benadrukt dat dit ook vraagt om een andere politieke toon. “De meeste verhalen zijn nu destructief: alles moet anders, het systeem deugt niet, en het moet radicaal om. Maar dat zorgt voor verdere afbraak. Wat we nodig hebben is een constructief verhaal, een uitnodiging tot meedoen.”

De samenleving als startpunt

Die uitnodiging is er al, zegt Thomas. “Er zijn talloze burgerbewegingen en maatschappelijke initiatieven die laten zien dat het anders kan. Kijk naar plekken als het Huis van Actief Burgerschap, waar mensen vanuit allerlei hoeken samenwerken aan een betere samenleving. Dat is geen protest, maar een alternatief. En dat verdient erkenning en ondersteuning, ook vanuit beleid.”

De grote les: we moeten niet wachten op de politiek om het voor ons op te lossen. “Als we blijven verwachten dat Den Haag alles regelt, raken we alleen maar verder verwijderd van de turbulente realiteit,” stelt Mirko. De opgave waar we voor staan, is niet simpelweg een bestuurlijke of beleidsmatige. Het is een fundamentele transitie in hoe we denken over verantwoordelijkheid, samenleven en wat waardevol is. Dat vraagt om een ander politiek verhaal, waarin we gezondheid en welzijn niet reduceren tot individuele keuzes of kostenposten, maar erkennen als iets wat we samen vormgeven en dragen. We moeten de ruimte en structuren creëren waarin mensen tot hun recht komen. Politiek is niet alleen iets van Den Haag, maar iets van ons allemaal. Precies daarom begint verandering niet bij het systeem, maar bij het verhaal dat we aan elkaar en met elkaar durven te vertellen.

Heb je hier een reactie over, of wil je meepraten over dit onderwerp? Kijk dan op het FvG-kanaal op 1Sociaaldomein. Hier kun je jouw ervaringen en knowhow delen en je laten inspireren door anderen.